گزنه گیاهی است علفی و چند ساله که ساقه آن چهار گوش است و به طور قائم تا ارتفاع یک متر بالا می‌رود. نام‌های دیگر آن عبارت است از: گزنه کبیر، گزنه دو پایه، گزنه سفید (انجره)، گزما، گزنک و...

این گیاه در خرابه‌ها، باغ‌ها و نقاط مرطوب که چهارپایان از آن عبور می‌کنند به حالت خودرو می‌روید ریشه این گیاه خزنده بوده و در ناحیه‌ای که سبز می‌شود کم‌کم تمام منطقه را فرا می‌گیرد.

ساقه این گیاه را پرزها و تارهای مخروطی شکل پوشانده که در صورت لمس کردن ساقه به دست می‌چسبد و پوست را می‌گزد که تولید خارش و سوزش می‌کند و شاید به همین دلیل آن را گزنه نامیده‌اند. تخم آن نرم، ریز و تیره رنگ و مانند تخم کتان است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ‌های تازه، ریشه، شیره و دانه آن است و طبع آن گرم و خشک است.

گزنه گیاهی است که از دوران ما قبل تاریخ نیز وجود داشته و مردم آن زمان از آن برای تغذیه استفاده می‌کرده و از خواص درمانی آن اطلاع داشته‌اند.

جالینوس حکیم که در قرن دوم میلادی زندگی می‌کرد آن‌را برای رفع سرماخوردگی و بیماری‌های دستگاه تنفسی به کار می‌برد.

ترکیبات شیمیایی

گزنه دارای تانن، لسیتین، اسید فرمیک، نیترات پتاسیم و کلسیم است، ترکیبات آهن دارد و دارای ویتامین c و نوعی گلوکوزید است که پوست را قرمز می‌کند. از سرشاخه‌های این گیاه ماده‌ی قرمز رنگی به نام اورتی‌سین استخراج می‌شود.

خواص دارویی

* گزنه مو را تقویت کرده و از ریزش موی سر جلوگیری می‌کند، حتی در بعضی از موارد موی سر دوباره می‌روید.

برای استفاده از این خاصیت 6 گرم سر شاخه‌ها و برگ‌ها و ریشه گزنه را به تنهایی و یا با 30 گرم چای کوهی در یک لیتر آبجوش بریزید و آن قدر بجوشانید تا حجم مایع به نصف برسد، شب‌ها مقداری از این مایع را به سر بمالید و صبح بشویید.

* برای براق شدن و جلا دادن به موها بعد از شستشوی سر موها را با چای گزنه ماساژ دهید. بدین منظور یک قاشق چای‌خوری برگ گزنه خشک را در یک لیوان آب جوش ریخته و مدت نیم ساعت بگذارید بماند. ماساژ دادن با این چای، شوره سر را برطرف می‌کند.

* دستگاه هاضمه را تقویت می‌کند، ادرار را زیاد می‌کند، برای درمان بیماری قند مفید است بدین منظور یک فنجان چای گزنه را سه بار در روز بخورید.

* ترشح شیر را در زنان شیرده زیاد می‌کند، اخلاط خونی را برطرف می‌کند، بیماری‌های پوستی را برطرف می‌کند. برای باز کردن عادت ماهیانه از دانه گزنه استفاده کنید.
* در درمان کم‌خونی موثر است و تعداد گلبول‌های قرمز را زیاد می‌کند.

* اگر در ادرار خون وجود داشته باشد گزنه آن‌را برطرف می‌کند.

* گزنه عرق‌آور است، پاک کننده اخلاط سینه، ریه و معده است، نیروی جنسی را تقویت، گرفتگی‌های کبدی را رفع می‌کند.

* برای از بین بردن زگیل، ضماد برگ‌های تازه آن‌را روی زگیل بمالید.

* برای پاک کردن مثانه، رفع عفونت مثانه و دفع سنگ از مثانه، برگ گزنه را همراه با ریشه شیرین بیان دم کنید و بنوشید.

* برای التیام زخم‌ها و زخم‌های سرطانی از ضماد تخم گزنه مخلوط با عسل استفاده کنید، برای برطرف کردن کهیر از جوشانده گزنه به مقدار سه فنجان در روز بنوشید.

* درد نقرس را کاهش می‌دهد. برای برطرف کردن ناراحتی‌های زنانه قبل از عادت ماهیانه از چای گزنه استفاده کنید.

* ناراحتی‌های کلیه را برطرف می‌کند. ضماد آن درد عضلانی را برطرف می‌کند. کرم معده و روده را از بین می‌برد. درمان کننده بواسیر است. برای برطرف کردن درد رماتیسم، برگ‌های تازه آن‌را روی پوست بمالید.

* گزنه میکروب کش قوی است و خاصیت نیروبخشی فراوانی دارد.

* گزنه از نظر طب سنتی دافع بلغم بوده و در تسکین دردهای مفصلی و رماتیسمی ناشی از بلغم فاسد در بدن موثر است.

* جوشانده گزنه در رفع یرقان، ناراحتی‌های کبدی و همچنین دفع سنگ کیسه صفرا موثر است.

* در ناراحتی آرتروز، بستن مقداری گزنه تازه به ناحیه مذکور، باعث تسکین درد و درمان (در دراز مدت) می‌شود. همچنین روغن گزنه در درمان بیماری‌های مفصلی بسیار موثر است.

نکاتی در مورد مصرف گزنه

1- تماس گزنه با پوست موجب سوزش و خارش می‌شود (البته تأثیر درمانی دارد!).

2- گزنه دافع پتاسیم است.

3- گاهی در بعضی افراد، مصرف خوراکی آن باعث نفخ می‌شود.

 
گزنه

عصاره برگ گیاه گزنه در درمان دیابت مؤثر است

گروهی از محققان دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تبریز با بررسی تأثیر برگ گیاه گزنه روی حیوانات آزمایشگاهی دریافتند که عصاره برگ این گیاه می‌تواند میزان قند خون را به صورت قابل توجهی کاهش دهد.

در این طرح با استفاده از داروهایی که لوزالمعده را تخریب می‌کند به صورت مصنوعی در حیوانات آزمایشگاهی، دیابت ایجاد و با بررسی عصاره برگ گیاه گزنه در این حیوانات تأثیر مثبت عصاره این گیاه در کاهش قند خون آن‌ها

مشخص شد.

بر خلاف تصور همگان استفاده از گیاه گزنه در افرادی که دیابت ندارند هیچ‌گونه اثری بر روی میزان قند خون ندارد.

طرز استفاده

دم کرده گزنه: مقدار 40 گرم برگ گزنه را در یک لیتر آب جوش ریخته و به مدت 10 دقیقه دم کنید. مقدار مصرف آن سه فنجان در روز بعد از غذا است.

جوشانده گزنه: مقدار 30 گرم گزنه را در یک لیتر آب ریخته و به مدت 10 دقیقه آن‌را بجوشانید. این جوشانده برای تصفیه خون مفید است. مقدار مصرف آن یک فنجان بین غذاها در روز است.

چای گزنه: مواد لازم: یک قاشق غذاخوری سر پر گزنه خشک یا تازه (برابر با یک مشت کوچک)، یک تکه نبات متوسط (برابر با 5 حبه قند بزرگ از نظر سایز)، 2 لیوان آب سرد. طرز تهیه: همه مواد را در ظرف درداری ریخته، پس از آن که مواد روی شعله مستقیم به جوش آمدند، 3 تا 5 دقیقه آن را با شعله بسیار کم دم می‌کنیم.

مضرات

گزنه اگر بیش از حد استفاده شود ممکن است برای روده‌ها و کلیه‌ها مضر باشد بنابراین بهتر است با صمغ عربی و کتیرا خورده شود.

مقدار مصرف بیش از 10 گرم در روز ممکن است باعث بند آمدن ادرار شود.

زنان باردار و کودکان باید از مصرف آن خودداری کنند.